پارس عمران
مرکز آموزش مهندسی عمران و معماریپارس عمران
مرکز آموزش مهندسی عمران و معماریاصول اجرایی ساختمان
رفته رفته مصالحی مانند آجر و آهک و ملاتها کم مقاومت منسوخ شد و مصالح مرغوبتری که بتواند بارهای فشاری و کششی بیشتری را تحمل نماید مورد توجه قرار گرفت که در راس آن سیمان بتن و انواع فولاد میباشد که روز به روز مراحل تکامل خود را طی نموده و هر لحضه در آزمایشگاههای مهم دنیا در اثر آزمایشات شبانه روزی انواع مرغوب تر و کامل تری از آن ارائهمی‌گردد.
الف ) بخش های مدیریتی:
اصول اجرایی ساختمان
انجام طراحی برای اجرا و منظور از طرح و اجرا، ایجاد بنایی است که بتواند وظایف مورد انتظار را به خوبی به انجام برساند.
اجرای طرح عینیت بخشیدن به آن طرح مطابق نقشه ها و سایر مدارک اجرایی است، که خود حاصل تفکر طراح یا طراحان هر بنا از لحظه تکوین فکر ایجاد آن تا موقعی که به دست بهره برداری کنندگان سپرده شود مراحلی را طی می‌کند که شامل برنامه ریزی، طرح و محاسبه، اجرا و نظارت بر اجرا، کنترل کیفیت، آغاز بهره برداری و خبر خوشی است تا پس از حصول اطمینان از قابلیت بهره برداری آن، در اختیار بهره برداری کنندگان گذاشته شود.
بسته به بزرگی و کوچکی طرح و ماهیت آن، اهمیت هر یک از مراحل فوق متغیر بوده و بنابه ضرورت ممکن است گستره یکی از مراحل بسیار محدود شده و حتی مرحله‌ای با مراحل دیگر ادغام شود.
هر یک از‌این مراحل باید در چارچوب فنی، اقتصادی، زیست محیطی، زیبایی شناسی، اجتماعی و حتی سیاسی طی شود و چگونگی‌این مراحل در ایمنی، عملکرد آتی ( با ملحوظ داشتن خطوط هادی اداره کشور) آتی بنا و عمر مفید آن موثرند.
اما اثر مرحله اجرا و نظارت بر اجرا، بیش از هر مرحله است دیگری تجارب جهانی نشان می‌دهند که در حدود هفتاد درصد تمام عللی که بروز کاستیها و تقلیل عمر مفید بناها را سبب می‌شوند، از خطاهای این مرحله سرچشمه می‌گیرند
لازم به توضیح است که برخلاف عرف معمول، در‌اینجا از اجرا و نظارت بر اجرا به عنوان یک مرحله نام برده شده و اجرا و نظارت، دو مقوله جدا از هم در نظر گرفته نشده‌اند.
این مسیله به منظور هماهنگی با یکی از دگرگونی های بنیادی صنعت ساختمان است که با وارد شدن مفهوم از طرف سازنده در روند ساختن بناها به جای مفهوم «کنترل کیفیت» «تضمین کیفیت» توسط دستگاه نظارت، در عمل بخش عمده وظایف دستگاه مجری و دستگاه نظارت، در هم ادغام شده است در واقع، به روال سنتی، دستگاه سازنده، بر حسب وظیفه، سعی می‌کند طرحی را که اجرای آن به او سپرده شده، بر مبنای نقشه ها و با رعایت مشخصات فنی طرح بسازد.
مسیولیت او به اجرای کار طبق نقشه و مشخصات، در زمانی مشخص و معمولاً با هزینه‌ای معین محدود است.
روشهای اجرای طرحهای ساختمانی و پیمانها
اجرای طرحهای ساختمانی صدها جزییات فنی و ساختمانی و روابط پیچیده چند جانبه بین صاحب کار کارفرما، مجری طرح، ناظر، پیمانکاران جزء، سازندگان مصالح و لوازم و فروشندگان آنها، تولید کنندگان و اجاره دهندگان تجهیزات، نیروی انسانی، نهادهای مدیریت شهری و ادارات دولتی را شامل می‌شود.
روشهای اجرا
اجرای طرحهای ساختمانی ممکن است به یکی از صورتهای زیر انجام پذیرد:
امانی: که صاحبکار یا قائم مقام او، یعنی کارفرما یا مجری طرح، رأساً عملیات اجرایی را مدیریت می‌کند و هزینه ها را می‌پردازد
صاحبکار: شخصی است حقیقی یا حقوقی که طرح متعلق به او میباشد.
کار فرما یا مجری طرح: شخصی است حقیقی یا حقوقی که صاحبکار تمام یا بخشی از اختیارات خود را برای اجرا به او تفویض کرده است.
مدیریت اجرا: که صاحبکار شخص دیگری را به عنوان مدیر اجرایی،از طرف خود مامور اجرای کار می‌کند و تمام یا بخشی از اختیارات خود را به او تفویض می‌نماید و با نظر او تحت کنترل خود، هزینه های اجرایی را با ملحوظ داشتن اضافه مبلغی برای مدیریت، می‌پردازد.
مدیر اجرایی: شخصی است حقیقی یا حقوقی که سازماندهی عملیات اجرایی به عهده او واگذار می‌گردد. که صاحبکار یا کارفرما هر قسمت از کار را به پیمانکار مناسبی واگذار می‌کند که آن بخش از کار را با مشخصات معلوم و به قید معلوم انجام دهد و خود، کار پیمانکاران جزء را هماهنگ می‌کند.
پیمانکار: شخصی است حقیقی یا حقوقی که انجام خدمات مشخصی را تحت شرایط فنی و مالی معین در مدت زمانی معلوم، به عهده می‌گیرد.
پیمانکاری کامل: که صاحبکار یا کارفرما، کل کار را به یک پیمانکار اصلی واگذار می‌کند و پیمانکار مزبور با امکانات خود و یا با استفاده از پیمانکاران جزء کار را به انجاممی‌رساند به عبارت دیگر کل کار را به مسیولیت خود، با مشخصات مورد نظر و به قیمت معلوم یا تحت شریط مالی مشخصی، به هر روشی که صلاح بداند، انجام می‌دهد. در کلیه روشهای فوق، فرض بر‌این است که طرح از پیش آماده شده‌ای، برای اجرا وجود دارد.
امروزه برای اجرای ساختمانها ابداع و به کار گرفته شده‌اند که اجازه می‌دهند همزمان با تهیه طرح، کار اجرا نیز آغاز و پیش برده شود.
از جمله‌این روشها، روش اجرای سریع و روش طرح و ساخت یا طرح و اجرا را می‌توان نام برد.
اشکال مختلف پیمانها
جز در صورت اجرای امانی، در سایر حالات، برای روشن شدن حدود حقوق و تکالیف طرفین،پیمانهایی بین صاحبکار یا کارفرما از یک سو واجرا کنندگان کار از سوی دیگر بستهمی‌شوند.
در‌این پیمانها، حجم کار و مبلغ قرارداد، مدت اجرا و مشخصات فنی، به عنوان ارکان قرارداد مشخص می‌شوند.
پیمانهای اجرایی اشکال مختلف دارند که متداولترین آنها به شرح زیرند:
«پیمانهای سرجمع» «گلوبال یا لام سام»
در‌این پیمانها، پیمانکار بازای اجرای طرح موضوع قرارداد، در مدت زمان معلوم، مبلغ مشخصی را دریافت می‌دارد معمولاً ً هماهنگ با درصد پیشرفت کار، در موعدهای معین، بخشی از مبلغ قرارداد به پیمانکار پرداخت می‌گردد.
« پیمانهای مبتنی بر فهرست آحادیه »
در‌این پیمانها، برای و اخد هر یک از اقلام کار، که با مشخصاتی معین انجام داده شود، قیمت واحدی مورد توافق قرارمی‌گیرد، احجام اقلام کار برآورد و برمبنای آحاد بها، قیمت کل عملیات و مبلغ قرارداد تعیین می‌گردد که بازای آن، پیمانکار طرح را در مدتی معین اجرا نماید.
پرداخت به پیمانکار، متناسب با پیشرفت کار، بر اساس صور توضعیتهای ماهیانه صورت می‌گیرد هر صور توضعیت حاوی احجام کارهای انجام شده تا تاریخ تنظیم آن میباشد که براساس آن احجام و آحاد بها، قیمت کار انجام شده تا آن تاریخ محاسبه و پس از کسر پرداختهای قبلی و سایر کسورات مقرر، مابقی آن به پیمانکار پرداخت می‌گردد.
پرداخته و در مواعد مقرر « پیمانهای در صد هزینه » در‌این پیمانها، پیمانکار هزینه های اجرایی آن را باضافه درصدی که پیشاپیش مورد توافق قرار گرفته، از کارفرما دریافت می‌کند پیمانکار به ازای دریافت‌این درصد، متعهد می‌شود که کار را در مدت زمان مشخصی و با مشخصات تعیین شده در قرار داد به اتمام برساند.
محاسبه هزینه کارهای انجام شده ممکن است به روشهای مختلف صورت پذیرد در‌این پیمانها، اغلب سقفی برای هزینه های کل طرح تعیین می‌شود که اگر پیمانکار، اچرای طرح را با هزینه‌ای کمتر از آن به پایان برساند بخشی از مبلغ صرفه جویی شده را به عنوان جایزه دریافت می‌دارد و اگر طرح را با هزینه‌ای بالاتر از سقف تعیین شده تمام کند، جریمه‌ای به او تعلق می‌گیرد و یا حداقل، به مبلغ اضافه شده، درصدی تعلق نمی‌گیرد و چیزی به پیمانکار پرداخت نمی‌شود.
علاوه بر پیمانهای فوق، که متداولترین پیمانهای اجرایی می‌باشند، اشکالی دیگر از پیمان نیز وجود دارند که با اختلافهایی کم یا بیش، شبیه به پیمانهای مزبور می‌باشند.
گام نخست، آشنایی با کمیت و کیفیت طرح و ویژگیهای آن
اجرای هر طرح با آشنایی سازنده با آن طرح آغاز می‌شود برای اجرای هر طرحی، معمولاً آنچه طراح در ذهن خود خلق کرده است، از طریق نقشه ها و سایر مدارک اجرایی به سازنده انتقال داده می‌شود.
لذا اجرا کننده علاوه بر داشتن آشنایی قبلی با استانداردها، آیین نامه ها، ضوابط و مقررات عمومی‌ساختمانی باید قبل از هر چیز با مطالعه دقیق نقشه ها، دفترچه مشخصات فنی عمومی، دفترچه مشخصات فنی خصوصی، دستورالعملهای اجرایی، یادآوریهای فنی، برآورد و فهرست مقادیر و سایر مدارک اجرایی، بطور همه جانبه دریابد که چه بنایی را با چه مشخصاتی و با رعایت چه معیارهایی می‌خواهد اجرا نماید و حجم کار چقدر است به عبارت دیگر سازنده باید با کم و کیف کار آشنا شود و ضمن اطلاع از احجام اقلام کار، از مجموعه مورد احداث، تجسم فضایی دقیقی بدست آورد.
در‌این مرحله از کار، سازنده باید کامل بودن نقشه و سایر مدارک اجرایی را ارزیابی و از قابل اجرابودن طرح اطمینان حاصل نماید و هیچ ابهامی‌را از نظر دور ندارد، بویژه باید هر گونه تناقض و ناسازگاری را که بین مدارک مختلف اجرایی احساس می‌نماید، با طراح در میان گذاشته و از او بخواهد که مدارک اجرایی را تکمیل کرده و از آنها رفع ابهام کند بطوری که در هیچ مورد امکان تفسیرهای مختلف باقی نماند همچنین در‌این مرحله، اگر سازنده نظری در مورد جرح و تعدیل طرح برای هماهنگ کردن آن با امکانات و تواناییهای خود یا روش اجرای مشخصی دارد، میتواند پیشنهادهای خود را به طراح ارائه دهد زمان کوتاهی که برای طی‌این مرحله صرف می‌شود، از اتلاف وقتهای بعدی، که اغلب با توقف سازمان اجرایی و صرف هزینه های غیر لازم همراهند، جلوگیری می‌نماید.
گام دوم، آشنایی با محل اجرای طرح
پس از آشنایی با طرح، سازنده باید طی بازدید یا بازدیدهایی، با محل اجرای طرح آشنا شده و محدودیت ها و امکانات موجود در محل را ارزیابی کند.
در‌این مرحله، سازنده باید از طریق مشاهدات، مذاکرات، پرس و جو از افراد محلی، مطالعه مدارک و گزارشهای موجود، با عوارض سطحی، توپوگرافی، شرایط تحت الارضی، شرایط محیطی، اقلیم و آب و هوای محل اجرای طرح، راههای دسترسی به محل، امکانات دستیابی به مصالح،تجهیزات و نیروی انسانی در محل و بطور خلاصه تمام امکانات تسهیل کننده و موانع و اشکالات بازدارنده و معارضهای احتمالی، تا آنجا که میسر است، آشنا گردد.
برای آشنایی با محیط کارگاه اجرای طرح، جمع آوری اطلاعات زیر، بسیار مفید خواهد بود درباره عوارض سطحی از قبیل طبیعت و میزان محلهای احتمالی پر شده با زباله، خاک دستی و محل قرار گرفتن و نوع رگه های سنگ احتمالی مسیرهای عبور جریانهای آب و احیانا ً گودالهای آبگیر در سطح کارگاه توپوگرافی، به عبارت دیگر تغییرات رقوم خاک در سطح کارگاه سازه های موجود در محل کارگاه و در مجاورت آن خاکریزهای نزدیک، خط ساحلی و عوارض مشابه آن راههای دسترسی به کارگاه( راه آهن، اتومبیل، کشتی)
درباره عوارض زیر زمینی از قبیل:
مسیر فاضلاب، قنات، تونل، زیر زمین و یا سایر سازه های زیر زمینی خطوط لوله نفت و گاز و آب یا لوله های بخار و هوای فشرده و غیره، خطوط تلفن و تلگراف و کابلهای زیر‌زمینی‌برق.
شالوده های موجود در محوطه کارگاه یا زمینهای مجاور اطلاعات مربوط به گمانه هاو سایر اطلاعات از قبیل تاریخچه رفتارسازه های مجاور، نشستهای خاک و غیره...
گام سوم، تهیه برنامه زمانبندی اجرا
پس از‌اینکه مشخص گردید چه بنایی در چه محلی باید ساخته شود، سازنده باید برنامه زمانبندی اجرای عملیات را تدوین نماید بطوریکه در هر مقطع زمانی، قدمهای اجرایی که بلافاصله پس از آن لحظه برداشته شوند مشخص باشند. داشتن چنین برنامه‌ای که تکلیف اجرا کنندگان را مشخص کرده باشد، تردیدهای مزاحم و بازدارنده را حذف کرده،ایجاد تحرک نموده و از اتلاف وقت و انرژی جلوگیری می‌کند.
تهیه برنامه زمانبندی، عملا ً در یک فرآیند تجزیه، بررسی اجزا و ترکیب اجزای بررسی شده بنحوی مطلوب ومناسب با رعایت مسیر بهینه، به شرح زیر صورت می‌پذیرد.
ابتدا سیاهه‌ای از کلیه عملیاتی که برای اجرای طرح لازمند، از تجهیز و راه‌اندازی کارگاه گرفته تا اتمام کار و برچیدن کارگاه، تدوین می‌گردد. سپس متناسب با حجم کار و شرایط موجود عملیات به چند «عمل اصلی» یا «فعالیت اصلی»تقسیم می‌شود.
پس از مشخص شدن فعالیتها یا عملهای اصلی، هر یک از آنها به تعدادی «عملیات جزء» یا «فعالیت جزء» تقسیم می‌شوند.
برای انجام هر واحد هر جزء عمل، مصالح، وسایل، تجهیزات، نیروی انسانی، آهنگ انجام، زمان لازم و هزینه های انجام برآورد می‌شوند و نیازهای کل آن جزء عمل تعیین می‌گردند.
از ترکیب آنچه برای انجام جزء عملها تعیین شده، نوع و مقدار کل مصالح، نوع و حجم وسایل، انواع تجهیزات، انواع نیروی انسانی مورد نیاز و زمان کل اشتغال هر نوع از تجهیزات و نیرویانسانی و هزینه کل اجرا تعیین می‌گردند.
لازم به ذکر است که حجم کل مصالح مورد نیاز، از جمع کردن ساده مصالح لازم برای جزء عملها به دست می‌آید ولی تعداد ماشین آلات، میزان تجهیزات و تعداد نیروی انسانی را نمی‌توان ازجمع کردن ساده ارقام تعیین شده برای هر جزء عمل بدست آورد زیرا ماشین آلات مورد نیاز معمولاً ً به صورت حاصلضرب «ماشین* ساعت» یا « ماشین* روز» و نیروی انسانی لازم به صورت حاصلضرب « نفر* ماه» تعیین می‌شوند و لذا، تعداد ماشین آلات و نیروی انسانی تابع زمانند و باید متناسب با مدت زمان اجرا، از طریق کارشناسی و مشخص کردن زمانهایی که تعداد مورد نیاز حداکثرو حداقل است، تعیین می‌شوند. یا بالعکس اگر استفاده از تجهیزات، ماشین آلات و نیروی انسانی معینی الزام آور باشد، باید مدت زمان اجرا متناسب با‌این امکاناتتعیین‌شود.
هزینه کل اجرا را هم نمی‌توان از جمع کردن ساده هزینه عملها محاسبه کرد زیرا سه عامل ماشین آلات، نیروی انسانی و زمان بر هزینه های اجرایی اثر می‌گذارند و بویژه باید مسیله تأمین منابع مالی و حجم سرمایه‌ای که باید برای گردشکار کارگاه به کار گرفته شود، در محاسبه هزینه کل اجرا ملحوظ گردد. پیمانکاران با سابقه، هزینه های اجرایی را مستقیماًً برای هر عمل، بدون پرداختن به جزء عملها، محاسبه می‌نمایند
پس از روشن شدن حجم مصالح مورد نیاز، مبداء و منابع تهیه مصالح، چگونگی تهیه و تدارک آنها، وسیله و نحوه حمل به کارگاه، تحویل گرفتن، بار‌اندازی، انبار کردن و نگهداری در کارگاه، نحوه و وسایل برداشت و مصرف در کارگاه و بالاخره چگونگی نمونه برداری و کنترل کیفیت مصالح در مواعد مقرر، مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
بر اساس مطالعات انجام شده درباره مصالح، نیازهای تجهیزاتی کنترل و حک و اصلاح گشته و امکانات و نحوه تأمین قطعات یدکی، سوخت، مصارف و لوازم آنها بررسی می‌شوند.
در‌این مرحله، تهیه جدول برنامه ریزی ماشین آلات مورد نیاز میتواند به همه جانبه بودن مطالعه و تسهیل کار مطالعه کننده کمک نماید. در جدول شماره1، برنامه ریزی ماشین آلات مورد نیاز برای احداث یک کانال بتن آرمه، به عنوان مثال نشان داده شده است.
بر اساس آخرین مطالعات در مورد مصالح و نیازهای تجهیزاتی، نیازهای به نیروی انسانی تعیین گشته، منابع، امکانات، روشها و ضوابط تأمین نیروی انسانی، اعم از ماهر، نیمه ماهر و غیر ماهر، تبعات به کار گماردن آنان در کارگاه، شامل تأمین امکانات زیستی، بهداشتی، رفاهی و حتی در مورد طرحهایی که اجرای آنها چند سال طول می‌کشد، علاوه بر تأمین امکانات فوق برای خانواده ها، امکانات آموزشی برای فرزنداشان، در حالات مختلف دسترسی به امکانات شهری یا عدمدسترسی به‌این امکانات، مطالعه و ارزیابی می‌شوند.
در‌این مرحله، تنظیم جدول طبقه بندی و تعداد کارگران مورد نیاز در هر مقطع زمانی، کمک مؤثری به امر برنامه ریزی خواهد کرد. جدول شماره 2، برنامه ریزی نیروی انسانی لازم برای احداث کانال بتن آرمه فوق را نشان می‌دهد.
پس از مشخص شدن کل نیازهای طرح و انجام مطالعات فوق، بسته به مورد، قدم بعدی برای تهیه برنامه زمانبندی، به شرح زیر برداشته می‌شود و مدت زمان اجرا تثبیت می‌گردد.
اگر زمان محدود باشد، سازنده از طریق مقایسه و واسنجی نیازها با آنچه در حال حاضر در اختیار دارد، کفایت یا عدم کفایت مقدورات خود را ارزیابی می‌کند و در صورت لزوم، کمبودها را بر طرفمی‌نماید
اگر زمان محدود نباشد، سازنده زمان تقریبی لازم برای اجرای کار با امکانات موجود خود را برآورد و معقول بودن‌این زمان را بررسی می‌کند و اگر لازم باشد، تعادل منطقی را بین امکانات و مدت زمان اجرا بر قرار می‌سازد.
در‌این مورد باید توجه داشت که امروزه زمان، پربهاترین اقلام مصرفی در کارگاه است و هنر یک مجری و سازنده خوب آن است که با تأمین بموقع مصالح و به کار گرفتن وسایل، تجهیزات و نیروی انسانی به مناسبترین نوع و مقدار، زمان لازم برای اجرا را کوتاه کرده و از‌این راه هزینه های اجرایی را کاهش دهد. و طرح را هر چه زودتر به بهره برداری برساند. توجه کنید که اگر یک کارخانه سیمان 3000 تنی فقط یک روز زودتر به تولید برسد، بازای آن یک روز، 3000 تن سیمان بیشتر تولید شده و میلیونها ریال ارزش افزوده خواهد گردید. لازم به یاد آوری است همانطور که در شکل شماره 1 نشان داده شده، برای انجام عملیات اجرایی، یک محدوده مدت زمانهای مناسب، واقع در حد فاصل یک زمان حداقل و یک زمان حداکثر وجود دارد، که بازای مدت زمانهای واقع در‌این محدوده می‌توان کار را با صرف هزینه و انرژی به سرانجام رسانید ولی تقلیل مدت زمان اجرا به کمتر از حداقل فوق یا طولانی تر شدن مدت زمان عملیات اجرایی از حداکثر مزبور، به افزایش تصاعدی هزینه های اجرایی منجر می‌شوند. بدیهی است که با توجه به ملاحظات فوق باید در مورد مدت زمان اجرا اتخاذ تصمیم به عمل‌اید و با‌ایجاد تعادل بهینه بین مقدورات و مدت زمان اجرا، مدت زمانی مناسب و معقول برای اجرای طرح تعیین و تثبیت شود.
پس از تثبیت مدت زمان اجرا، با در اختیار داشتن کلیه اطلاعات، طرح اولیه سازماندهی و گردشکار کارگاه، با‌این هدف تهیه می‌شود که با به کار گرفتن اصول مهندسی و ابداع روشهای اجرایی بهتر، بتوان با همسو کردن همه نیروها و با تأمین گردشکاری مناسب، بنحوی که هیچ فعالیتی مزاحم فعالیتهای دیگر نشود، با صرف حداقل مصالح، تجهیزات، انرژی و زمان، بیشترین نتیجه عملا ً ممکن را از دیدگاه کمی‌و کیفی، به دست آورد.
بر مبنای طرح سازماندهی تهیه شده با در نظر داشتن امکانات و محدودیت ها، در یک نظم منطقی و با رعایت تقدم و تأخر منطقی عملهای مختلف و تقدم و تأخرهای ناشی از ضرورتهای اجرایی، کوشش می‌شود با هماهنگ کردن فعالیتها بنحوی که با هم تداخل زمانی نداشته باشند، برنامه زمانبندی عملیات اجرایی طوری تهیه می‌شود که از امکانات، بیشترین استفاده به عمل‌اید و اثر بازدارنده محدودیتها کمترین باشد و اگر تأمین‌این نقطه نظرها، تغییر، تکمیل یا جرحو تعدیلاتی را در طرح اولیه سازماندهی و گردشکار کارگاه‌ایجاب نماید، با اعمال‌این تغییرات وجرح و تعدیلات، برنامه زمانبندی نیز تکمیل و حک و اصلاح می‌گردد. این رفت و برگشت از طرح سازماندهی به برنامه زمانبندی و از برنامه زمانبندی به طرح سازماندهی، تا جایی ادامه می‌یابد که طرح مزبور، حالت نهایی و قطعی به خود بگیرد.
در عمل ممکن است، در بدو امر فقط خطوط کلی اجرا و کلیات سازمان اجرایی تعیین گردند و طرح سازماندهی نهایی بدست‌اید.
با داشتن تصویر روشنی از طرح سازماندهی نهایی و معمولاً ً با رعایت مسیر بحرانی، برنامه زمانبندی اجرا چنان تأمین می‌شود که هر جزء عمل زمانی انجام شود که نتیجه حاصل از آن بیشترین باشد. مسیر بحرانی، عملها و جزء عملهایی را در بر می‌گیرد که هر تأخیر در انجام هر یک از آنها، مستقیماً به تأخیری به همان‌اندازه در اتمام برنامه منجر می‌شود.
بدیهی است که برنامه تدوین شده باید تمام عملیات اجرایی، از جمله استقرار و تجهیز کارگاه در شروع کار، گردشکار کارگاه در مدت اجرا و برچیدن کارگاه پس از اتمام عملیات اجرایی را دربرگیرد.
با توجه به آنچه گذشت، از یک سو برنامه زمانبندی مبتنی بر برآوردهای مصالح، تجهیزات، نیروانسانی، مدت زمان انجام و هزینه های انجام هر جزء عمل است که مقولاتی احتمالی باشند و بسته به نوع و ماهیت کار و در عمل،این عدم قطعیتها بر روند انجام کار اثر می‌گذارند و اجازه نمی‌دهند که کار کاملا ً طبق برنامه اجرا شود از سویی دیگر واضح است که برنامه زمانبندی عملیات اجرایی تابع امکانات و محدودیتهای موجود در موقع تهیه برنامه و مبتنی بر اطلاعاتیاست که تا آن موقع در اختیار بوده‌اند. این امکانات محدودیتها و اطلاعات، در طول مدت اجرا دچار تغییر و تحول می‌شوند، لذا برنامه زمانبندی،انطباق خود را با وضع موجود از دست می‌دهد، در‌این صورت، برای احتراز از هر گونه اتلاف وقت و امکانات،لازم است برنامه مورد تجدید نظر قرار گرفته و با شرایط موجود هماهنگ گردد. برای تأمین این منظور، باید برنامه زمانبندی قابل انعطاف بوده و در آن امکان تجدید نظر و به روز آوردن در مواقع لزوم، پیش بینی شود. ارجح آن است که در خود برنامه موعدهای برنامه مقرر گردد.
قدر مسلم‌این است که برای تنظیم موفقیت آمیز برنامه، کسی که‌این مسوؤلیت مهم را به عهده می‌گیرد باید شناختی درست از ماهیت کار و وابستگی بین عملها و جزء عملهایی که کل کار را تشکیل می‌دهند، داشته باشد.
برنامه‌ای که به‌این ترتیب تدوین می‌شود،گرچه گاهی مسایل تداراکاتی را هم در بر می‌گیرد ولی اکثرا برای‌اینکه‌این برنامه با موفقیت به اجرا در‌اید، لازم است که برنامه های مشروحه زیر نیز به موازات آن تدوین و به موقع اجرا گذاشته شوند.
برنامه زمانبندی تدارک مصالح و مصارف، که گردشکار کارگاه را تنظیم کرده و اجازه نمی‌دهد کهکار بدلیل کمبود مصالح تنظیم شود.
برنامه زمانبندی تأمین ماشین آلات و قطعات یدکی آنها، که مدیریت ماشین آلات را میسر ساخته و از اتلاف زمان بدلیل نبودن تجهیزات در کارگاه یا راکد ماندن سرمایه در کارگاه به صورت ماشین آلات و تجهیزات اضافه بر آنچه مورد نیاز است، جلوگیری می‌نماید.
برنامه زمانبندی تأمین نیروی انسانی، که مدیریت نیروی انسانی، استخدام بموقع افراد لازم و خاتمه دادن به خدمات آنها در زمان مقرر را میسر می‌سازد. بویژه‌این برنامه اجازه می‌دهد که به افراد شاغل، پیشاپیش اطلاع داده شود که جویای کار دیگری باشند.
برنامه زمانبندی تأمین منابع مالی، که مدیریت سرمایه را میسر ساخته و از زیانهای پیش بینی نشده جلوگیری می‌نماید.
بدیهی است که‌این برنامه ها مستقل از یکدیگر و از برنامه زمانبندی اجرا نیستند و باید در ارتباط کامل با یکدیگر تنظیم و به موقع اجرا گذاشته شوند با تدوین برنامه، گام سوم اجرا به پایانمی‌رسد.
گام چهارم، شروع عملیات اجرایی و کنترل و بهنگام کردن برنامه
با برنامه زمانبندی تدوین شده، عملیات اجرایی شروع می‌شوند. برای اجرای موفقیت آمیز برنامه لازم است کار انجام شده بطور مستمر کنترل و با برنامه مقایسه و در صورت لزوم، برنامه بهنگامشود. این کار مستلزم نمی‌تواند گره از کار اجرا باز کند. تایج کنترلها باید ثبت و پالایش شوند و بر اساس گزارشها و آمار تهیه شده از نتایج کنترلها، مسیر کار اصلاح گردد.
اگر کنترلها حاکی از پیشرفت کار بیش از میزان پیش بینی شده در برنامه باشند، اجازه می‌دهند که با حک و اصلاح برنامه، مدت زمان کل اجرای طرح کاهش داده شود و اگر کنترلها نشان دهنده عقب ماندن اجرا از میزان تعیین شده در برنامه باشند، هشداری خواهند بود که سازنده را به جستجوی علل عقب ماندگی و رفع علل مزبور و در صورت لزوم جرح و تعدیل برنامه واصلاح مسیر، رهنمون می‌شوند.
باید توجه داشت که ضرورت ندارد کنترلها بسیار پیچیده و دارای دقت ریاضی باشند و به اصطلاح مو را از ماست بکشند. کافی است در کنترلها اقلام اصلی در نظر گرفته شده و بتدریج با فراهم آمار در هر زمینه، تدفیق شوند ولی استمرار کنترلها و مرتب بودن پالایش آنها، لازمه بهره برداری صحیح از کنترل برنامه است.
گام پنجم، کنترل کیفیت مستمر
« کنترل کیفیت» باید به عنوان یک عامل اصلی در برنامه ها گنجانده شود سایر عملهای اصلی بطور مرتب پیگیری شود، برای نشان دادن جایگاه ویژه آن، کنترل کیفیت در چارچوب برنامه به عنوان گامی مستقل این طرز تلقی اجازه می‌دهد که چه در حالت نظارت سنتی، که کنترل کیفیت رسمی‌توسط شخص ثالث انجام می‌شود، و چه در حالت اعمال نظارت توسط خود دستگاه سازنده به منظور تأمین کیفیت با یا بدون حضور شخص ثالث، بتوان کنترل کیفیت را، فارغ از سایر مسایل و مشکلات اجرایی، سازمان داد و به پیش برد.
گام ششم، ایمنی، حفاظت و بهداشت کار
آنچه در چارچوب این صنعت صورت می‌گیرد به خاطر انسان و تأمین رفاه بیشتر اوست، عدم توجه به ایمنی، بهداشت و حفاظت آنهایی که مستقیما ً در کار اجرا مشارکت دارند و افراد دیگری که ممکن است درحیطه اثر عملیات اجرایی قرار گرفته و از آن آسیب ببینند. یک اجرا کننده و سازنده خوب باید کار خود را چنان سازماندهی کند که خطری متوجه افراد دست‌اندرکار اجرا و سایر افرادی که با کارگاه در تماسند، نگردد.
شرایط لازم برای اجرای موفقیت آمیز طرح
اجرا کنندگان طرحهای ساختمانی باید توجه داشته باشند که علاوه بر آنکه بخش قابل توجهی از ثروت ملی به صورت ساختمان از گردش خارج شده و«راکد می‌ماند» فضاهای تولیدی، خدماتی، آموزشی، بهداشتی و غیره نیز که بدست آنان ساخته می‌شوند، اگر بنحو مطلوب اجرا نشده، از پایایی کافی برخوردار نباشند و نتوانند وظایف خود را انجام دهند، اجتماع ضرر خواهدکرد. اجرای ساختمانها بنحو مطلوب و برخوردار بودن آنها از پایایی کافی، در گروی آن است که برداشتن شش گام اصلی فوق با رعایت جمیع جهات صورت پذیرد.
برای‌اینکه‌این شش گام اصلی با موفقیت برداشته شوند و با مراعات همه جانبه شرایط کار و کارگاه، برنامه‌ای مناسب تهیه و طرح طبق مشخصات مورد نظر، با حداقل هزینه و حصول حداکثر نتیجه اجرا شود، اجرا کننده باید شناخت کافی از مشخصات و همه عوامل مؤثر در کار داشته باشد.
این مسیله در مورد تمام بناها صادق است، هر چند که بسته به حجم کار، نوع کار و سایر شرایط ممکن است برخی از گامها محدودتر یا گسترده تر باشند.
مشخصات مورد نظر، علاوه بر نقشه ها، در دفترچه مشخصات فنی عمومی‌و دفترچه مشخصات فنی خصوصی درج می‌شوند. در‌این مدارک، به استانداردهای مصالح و فرآورده ها، استانداردهایآزمایش و کنترل کیفیت مصالح و فرآورده ها، آیین کاربردها، آیین نامه ها و ومقررات ملی ساختمانی کشور اشاره می‌شود. در پیمانهایی که مبتنی بر فهرست بها بسته می‌شوند، بخشی از مشخصات در فهرست مزبور منعکس می‌گردد این فهرست صراحت دارد که بازای انجام چه کاری و با چه مشخصاتی، چه پولی باید به انجام دهنده پرداخت شود. به عبارت دیگر در فهرست آحاد بها، برای هر یک از اقلام کار، نوع مصالح، نحوه کاربرد و اجرا، مشخصات کار انجام شده و نحوه‌اندازه گیری کار انجام شده ارایه داده می‌شوند. این مدارک را باید تمامدست‌اندرکاران اجرا بشناسند و در موارد لازم از آنها استفاده کنند.
مدارک رسمی که اجراکنندگان باید بشناسند
مدارکی که برای شناخت مشخصات و سایر عوامل مؤثر در کار « در صنعت ساختمان» موجود و مورد استناد و استفاده مهندسان ساختمان می‌باشند، صرفنظر از کتابها و نشریاتی که اصول نظری و دیدگاههای عملی در آنها تشریح گردیده‌اند، شامل هفت نوع مدرک رسمی‌به شرح زیرند:
• استانداردهای مشخصات مصالح، مواد و فرآورده ها
• استانداردهای آزمایش و کنترل مشخصات
• آیین کاربردها
• دفترچه های مشخصات فنی عمومی‌و اجرایی
• آیین نامه ها
• مقررات ساختمانی
• دفترچه های فهرست آحاد بها
منظور از« استانداردها» مدارک رسمی‌منتشر شده از طرف سازمانها ذیربط کشور در مورد مشخصات مصالح و فرآورده ها و روشهای کنترل‌این مشخصات است.
استانداردهای مشخصات، بسته به مورد حاوی تمام یا بخشی از قیود و شرایط مربوط به ابعاد هندسی، مشخصات فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و تکنولوژیکی مورد نظر مواد، مصنوعات و و تولیدات و رواداریهای آنها می‌باشند دراستانداردهای آزمایش و کنترل مشخصات، روشهای آزمایش مواد، مصالح و فرآورده ها به منظور بررسی کمی و کیفی مشخصات آنها و چگونگی ارزیابی و پذیرش مواد، مصالح و فرآورده ها بر مبنای نتایج حاصل از آزمایشها، شرح داده می‌شوند منظور از«آیین کاربرها» مدارک رسمی مربوط به روشهای کاربرد مصالح، مواد و فرآورده ها و قیود فنی است که باید در موقع کاربرد رعایت شوند.
در صنایع دیگر «بجز صنعت ساختمان» عموما ً استانداردها برای تأمین قابلیت کاربرد تولیدات و کالاها کافی تلقی می‌شوند. زیرا تولید کننده با رعایت استانداردها و اعلام انطباق تولیدات خود با استاندارد مشخصی، تلویحا ً حداقل کیفیت مورد انتظار از آن را تضمین می‌کند و مصرف کننده با علم و اطلاع از‌این تضمین تلویحی، متناسب با نیازهای خود، کالای مورد نظر را انتخاب می‌نماید. در مواردی هم آیین کاربردها و وآیین نامه ها، به عنوان مکمل به کار برده می‌شوند ولی در‌این صنایع کمتر به مقررات و ضوابطی نظیر مقررات ساختمانی برخورد می‌کنیم.
از طریق هماهنگ کردن استانداردها در سطح جهانی، گستره تولید، عرضه و مصرف مواد و فرآورده ها وسعت می‌یابد و کار تولید کننده و مصرف کننده تسهیل می‌شود. امروز مثلاً ً مصرفکننده‌ایرانی، به برکت وجود استانداردهای بین المللی، بدون دغدغه خاطر، لامپ ساختاسترالیا را برای نصب بر روی سرپیچ ژاپنی خریداری می‌نماید و مشکلی هم برایش پیشنمی‌آید.
مفاهیم و واژه های اولیه:
قرارداد:
عبارتست از قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق السعی کاری را برای مدت موقت یا غیر موقت برای کارفرما انجام می‌دهد.
قرارداد کار علاوه بر مشخصات دقیق طرفین حاوی موارد زیر است:
الف) نوع کار یا حرفه‌ای که کارگر به آن اشتغال دارد.
ب) ساعات کار تعطیلات، مرخصی‌ها
ج) محل انجام کار
د) تاریخ انعقاد قرارداد
ه) مدت قرار داد
و) موارد دیگر
کارگر:
کارگر در قانون کار کسی است که به هر عنوان در مقابل(حق السعی) اعم از مزد، حقوق، سهل سود و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار کند.
کارفرما :
شخصی است حقیقی(منظور یک نفر) یا حقوقی (منظور در غالب یک شرکت) که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل حق السعی کار می‌کند. مدیران، مسیولان و به طور عموم کلیه‌ی کسانی که عهده‌دار اداره‌ی کارگاه هستند نماینده کارفرما محسوب نمی‌شوند.
کارفرما مسیول کلیه‌ی تعهداتی است که نمایندگان مذکور در قبال کارگر به عهده می‌گیرند.
پیمانکار:
شخص حقیقی یا حقوقی که برای انجام کار طبق مقررات و شرایط مندرج در آیین نامه گواهینامهصلاحیت پیمانکاری دریافت کرده باشد.
کارگاه:
محلی است که کارگر به درخواست کارفرما یا نماینده او در آنجا کار می‌کند از قبیل مؤ‌سسات، صنعتی، کشاورزی، معدنی، ساختمانی، و امثال آنها.
کلیه‌ی تأسیساتی که به اقتضاء کار متعلق به کارگاه هستند از قبیل نمازخانه، نهار خوری،تعاونی‌ها، مراکز آموزشی، جزء کارگاه محسوب می‌شوند.
انواع ساختمان:
الف) از لحاظ ـ مصالح مصرفی ب) از لحاظ ـ مصرف
الف)از لحاظ مصالح مصرفی:
1- ساختمانهای بتنی:
ساختمان بتنی ساختمانی است که برای اسکلت اصلی آن از بتن آرمه استفاده شده باشد در ساختمانهای بتنی سقفها به وسیله دال‌های بتنی پوشیده می‌شود و یا از سقفهای تیرچه بلوک و یا سایر سقفهای پیش‌ساخته استفاده می‌شود و برای دیوارهای جدا کننده از انواع آجر و یا تیغه گچی و یا چوب استفاده می‌شود و ممکن است از دیوار بتن آرمه هم استفاده شود ساختمانهای بتنی دارای عمر طولانی، هزینه زیاد ساخت، مقاومت در برابر آتش‌سوزی می‌باشند.
2- ساختمانهای فلزی:
اسکلت‌این نوع ساختمانها (پل‌ها و ستونها) از پروفیلهای فولادی بوده و اتصالات آن در‌ایران معمولاً از جوش استفاده می‌شود. سقف‌این نوع ساختمانها به صورت تیرچه بلوک، کمپوزیت و یا طاق ضربی میباشد از ویژگی‌های‌این ساختمان می‌توان به زنگ‌زدگی در برابر رطوبت، تغییر شکل در برابر آتش سوزی های شدید، اجرای اسکلت سریع صورت می‌گیرد، فضای کمتری اشغال می‌کند.
3- ساختمانهای آجری:
ساختمان‌هایی که تحمل بارهای مرده و یا زنده به عهده دیوارهای آجری باربری باشد، سقف‌این ساختمانها از طاق ضربی و یا سقف تیرچه بلوک با استفاده از شناژهای افقی روی دیوارهای باربر و شناژهای قائم حداقل در 4 گوشه ساختمان در حالت بتن مسلح استفاده می‌شود ضخامت دیوارهای باربر 35 سانتیمتر و دیوارهای غیر باربر 11 سانتیمتری و 5 سانتیمتری استفاده می‌شود.
4- ساختمانهای خشتی و گلی:
این ساختمانها با گل و یا خشت ساخته می‌شوند به علت ضعف مصالح مقاومت چندانی در برابر زلزله ندارند و به طور کلی باید از احداث آنها خودداری گردد.
ب) ساختمان از لحاظ کاربرد:
ساختمانها از لحاظ کاربرد به انواع ساختمانهای مسکونی، اداری، بیمارستانها، انبارها، مدارس و مکانهای عمومی‌مانند
باشگاهها و ورزشگاهها و غیره تقسیم می‌شوند.
